Birçok kişinin düşündüğünün aksine elma yağı ile elma ağacı ve elma meyvesinin hiçbir ilgisi yoktur. Anadolu da halk arasında yüzyıllardır şifa dağıtan elma yağı, adaçayı olarak bildiğimiz bitkinin bir cinsinden elde edilir. Halk arasında “çalba otu” olarak da bilinen ada çayından damıtılarak elde edilen uçucu yağa “elma yağı” ismi verilmiştir. Halkımız yüzlerce yıldır bebeklerin gaz sancısına, baş ağrısı başta olmak üzere tüm ağrılara şifa niyetine kullanmaktadır. Elma yağı denmesinin nedeni adaçayı bitkisi minik elma şeklinde tohum yapmasındandır. Aslında o elma şeklindeki tohumlar da bildiğimiz elma yağı elde etmede kullanılmaz. Anadolu da “acı elma yağı” denen türü bu meyvelerden elde edilir.. Adaçayı bitkimizin yapraklı dalları distile edilerek uçucu yağı elde edilmektedir.
Aslında ada çayı yağı olarak ifade edilmesi daha doğru olacaktır. Tıbbi adaçayı (Salvia officinalis L.) Anadolu adaçayı Salvia fruticosa M.) bitkilerinin uçucu yağı ilaç ve parfümleri sanayinde önemli bir yere sahiptir. “Salvia” sözcüğü sağlığa iyi gelen, şifa veren anlamındaki latince “salvere” sözcüğünün kökünden türetilmiştir. Aslında iki türünü yazdım ama dünyada 1000’e yakın türü, Anadolu’muzda ise 50’den fazla türü endemik olmak üzere 100’e yakın türü ve alt türü mevcut olan geniş bir ailedir. Uçucu yağı dediğim gibi distilasyon yoluyla elde edildiği gibi, diğer ekstraksiyon yöntemleri ile de ekstraktları elde edilebilir. Uçucu yağı gibi bu ekstratlar da fitoterapi, parfümeri alanlarında kullanılır. Ağrı giderici, sakinleştirici, dinlendirici, antibakteriel, antioksidan, antidiyabetik, antitümör etkileri yanı sıra hafıza üzerinde de olumlu tesirleri yıllardır bilinmektedir.
Sıkı durun, çok yeni bir etkisi de çağımızın özellikle uzun yaşamın getirdiği en büyük belası Alzheimer in tedavisinde ortaya çıkmıştır. Nature dergisinde yeni yayımlanan bu çalışma (Preeti Bakranta, Gareth Hall, Thomas A.Bayer), dikkatleri olağanüstü çekmiş ve bu bitkimizden bundan böyle çok daha söz edilecek gibi durmaktadır. Zira bildiğiniz gibi Alzheimer’in kesin tedavisi halen yoktur. Sadece yavaşlatan, Alzheimer safhasını geciktiren bazı ilaçlar vardır. Alzheimer üzerindeki etkisini kamuoyuna ilan eden Nature dergisindeki bu haber 15 Kasım 2021 tarihlidir. (https://WWW.nature.com/articles/S 1380-021-01385-7). Adaçayı bitkimizden geliştirilen aşı, deney hayvanlarında çok başarılı olmuştur. Deneyde yayımlanan Alzheimer’de beyinde biriken amyloid plaklar, aşı uygulaması ile yıkıma uğramış, hafıza geri gelebildiği ispat edilmiş bir çalışmadır. Bu çalışmada aşı dışında, adaçayı çay olarak ta tüketilmesi önerilmektedir.
Alzheimer’e etkisi konusunda aslında 2000 li yıllardan beri çalışmalar yürütülmekte olup, aşı şeklinde uygulama çok yeni yöntem olarak gündeme gelmiştir.
Ülkemizde doğrudan vahşi hasat ile toplanan adaçayı, Anadolu’muzda özellikle de Antalya, Demre gibi güney bölgelerimizde, ilkel imbiklerle uçucu yağ elde edilmek için kullanılmaktadır. 6-7 yıldır bazı özel firmalar da adaçayını kültüre almış, ziraatı yapılmaya başlamıştır. Kimyasal yapısında çoğunluklu olarak Sineol, Tujonlar, Kafur, Borneol, Kamfen Pinen bulunur. Türlere göre bu kimyasalların oranı değişmektedir.
İlaç olarak adaçayının kullanılan kısımları yapraklar, taze dallar ve çiçekli dal uçlarıdır. Çay olarak demlenebilir ya da uçucu yağ çıkarmak için kullanılabilir. Ayrıca özellikle et yemeklerine verdiği rayiha nedeni ile gıda olarak ta kullanıldığı bilinmektedir. Arı yetiştiriciliğinde de adaçayı balı elde edilmesinde kullanılabilmektedir. Bu bal özellikle C vitamini zengini bir baldır.
Adaçayı uçucu yağı aromaterapinin de çok önemli bir ayağını teşkil eder.
Adaçayının olası yan etkilerine gelince, öncelikle adaçayı (elma) yağı içilmesi tavsiye edilmez. Hassas bünyelerde tansiyon yüksekliğine sebep olabilir. Hamilelik sırasında kullanılması sakıncalı olabilir. Sara hastaları kullanmamalıdır. Bir de çok bilinen bir yan etkisinden söz edersek; içeriğinde östrojen hormonu olması nedeni ile erkek bireylerin fazla tüketmesi tavsiye edilmez. (Eyvah erkeklere Alzheimer yolu açıldı, kadınlar çok şanslı, tabii gebe ve emzikli kadınlar hariç)
Tıbbi adaçayı (Salvia officinalis)doğru tür bitkidir ve bu tür özellikle tıpta daha önemli olup, uzmanlar tarafından bu türün kültüre alınması tavsiye edilmektedir.
Enver OLGUNSOY