Ege mutfağının baş tacı bir bitkiden söz edeceğim bu yazımda; Karahindiba. Kök (radix) kısmı da kullanıldığı için radika da denen bu bitki aynı zamanda çok değerli tıbbi bir bitkidir. Alman ilaç kodeksine göre kök kısımları idrar yolları enfeksiyonları, iştahsızlık, karaciğer, safra şikayetlerinde kullanılmaktadır.
Bitkinin kökleri yanısıra toprak üstü bölümü sapları da kullanılmaktadır. Ancak kök ve saplar çiçeklenme vaktinden önce toplanmalıdır. Etken madde olarak en değerli olduğu zaman çiçeklenme öncesidir. Çiçekleri de özeldir, aynen ayçiçeği benzeri güneş görünce açar, güneş gidince ve karanlıkta kapanır. Adeta güneşi selamlamaktadır. Kırsal kesimde eskiden zaman tayininde kullanılırdı. Ve yapraklar sert lezzetli bir süt ihtiva eder.
Radika bitkisi doğadan toplanabildiği gibi, kültürü de yapılmaktadır. Bitki yiyecek olarak kullanılacaksa tamamı yıkanıp tüketilmekte olup, doğal yetişenler daha acı bir tada sahiptir. Çiçekleri neredeyse 9 ay sürekli açar. Kökleri dikkatli bir şekilde çıkartılır ve bir kısmı toprakta bırakılırsa yine seneye o kök parçasından tekrar ürer, yani çok yıllık otsu bir bitkidir.
Kökler tıbbi olarak kullanıldığı gibi, kavrulup değirmenden geçirilerek aynen kahve gibi tüketilebilir, hatta Kanada’da birası bile yapılmaktadır.
Karahindiba, ortaçağdan bu yana tıbbi bitki olarak tanınmakta ve tıbbi bitki kayıtlarına girmektedir. İdrar yolları enfeksiyonlarında ve idrar söktürücü, kum düşürücü olarak kullanıldığı gibi, karaciğer güçlendirici ve metabolizma hızlandırıcı olarak da değerlendirilmektedir. Halk arasında romatizmada da kullanılmaktadır.
Rahatsızlıklarda genellikle kurutulmuş kök ve sapları, günde 5g. civarında kullanılabilmektedir. Çayının hazırlanışı; 5 g. toz edilmiş bitki iki kısma ayrılıp sabah ve akşam olmak üzere ayrılıp üzerine soğuk su ilave edilerek ve 20-25 dk. Isıtılarak tüketilebilir. 1-1,5 ay böylesi bir kullanımdan sonra 10 -15 gün ara verilmelidir.
Kurutulmuş sap ve köklerinden (Alkolle) tentür de hazırlanabilir. Bu takdirde damla şeklinde 10-13 damla kullanılabilir. Yine sabah ve akşam olmak üzere 2 kez kullanılmaktadır.
Sap ve köklerin tozu sert jelatin kapsüllere doldurularak da kullanılabilir. Tek başına kullanılabildiği gibi bazen başka droglarla da karışımı kullanılabilmektedir (ısırgan otu vs.gibi). Ancak böbrek taşları için şevketi bostan ile karışımı, tentürleri çok daha etkilidir.
Kıpçak Türklerinin ( Hazar üzeri Kazakistan)” Katagon” Çağatay Türklerininse (Türkistan) “saçratku” dedikleri karahindiba kavurma ya da haşlama olarak tüketilir. Haşlama Ege ‘de tercih edilir. Ancak çok fazla haşlanmamalı, radika kararmamalıdır. Yeşilliğini kuruyacak kadar ateşte tutulmalıdır.
Vitamin bakımından da zengin olan radika A, C, D vitaminlerini çokça barındırdığı gibi potasyum, magnezyum ve demir bakımından da zengindir.
Sonuç olarak karahindiba (radika) hem mükemmel bir gıda, hem de çok şifalı tıbbi bir bitkidir. Bölgemizde de doğada yabanıl olarak bolca yetiştiği gibi, tarımı da yapılmaktadır.
Enver OLGUNSOY