Yapay lif endüstrisinin üretimini giderek gerilettiği bir lif bitkisinden bu yazımızda söz edelim isterim. Bu bitki yaklaşık 1 metre civarına kadar boylanabilen, daha kısa boyları ise tohumları için üretilen bir bitki. Tohumları da lifleri kadar önemli. Tohumlarında büyük miktarda insanlar için çok önemli esansiyel yağlar içeriyor. Omega 3. Omega 6 ve 9’da var içeriğinde. Evet keten tohumu böylesi önemli bir ürün.
Lifleri ile üretilen kumaş ise, hepimizin bitkinin ismi ile andığımız buruşma eğilimli ama, tiril tiril dediğimiz türden; keten kumaş.
Halk arasında zeyrek otu da denen keten bitkisi (linum usitattissimum) ılıman ve tropikal bölgelerde doğal olarak yetişen, ya da kültürü yapılan bir değerli bir bitki. Keten’in kullanımı insanlık tarihi kadar eskidir. Linum, latince “lif” anlamına gelir. Tarihsel süreçte insanlar arası ödeme aracı olduğu dönemler olmuştur. Eski Yunan ve Roma da yiyecek olarak da kullanıldığı bir dönem olmuştur. O nedenle belki de, en önemli feylesofların yaşadığı döneme, içerdiği omega 6 ile damgasını vurmuş bir bitkidir.
Soğuk pres yöntemi ile elde edilen sabit yağı gıda amaçlı olarak kullanılır. Kısa süreli kavrulan, olgunlaşmış tohumlardan sıcak ekstraksiyon yöntemi ile sabit yağ elde edilirse, buna “bezir yağı” denir ve insan sağlığı için zararlıdır (toksik ve kanserojen) ve sanayide kullanılır. (boya, vernik, matbaa mürekkebi vs.)
Soğuk pres ile, gıda amaçlı yağ üretiminden arta kalan kısım, işlenerek granül haline getirilip, protein, mineral, müsilaj zengini mükemmel bir sağlıklı kilo verme ürünü olarak değerlendirilebilir.
Keten ekiminin toprak sıcaklığı 20 derece civarında olduğu bir zaman diliminde yapılması, ürün verimliliği yönünden önemlidir. Suyu ve sıcağı sever.
Neolitik çağdan itibaren Anadolu da en yaygın kullanılan bitkilerden birisi keten bitkisidir. Hititçe metinlerde keten bitkisinden söz edilir. Ancak Anadolu’nun bu denli eski kadim bitkisi, maalesef son yıllarda ekilmez olmuştur. Hatta İzmir’li bir kadın girişimci ar-ge kooperatifi, 70 li yılardan bu yana ekimi azalan keten bitkisinin tekrar geri kazanımı için destansı bir çalışma sürdürmektedir. Bu ar-ge kooperatifimizin adı Döngü tarımda kadim bilgiler, yeni fikirler, bilimsel araştırma geliştirme kooperatifi, kısaca Döngü Kooperatifi dir. Bu başarı hikayesini kooperatifin web sitesinden ulaşabilirsiniz.
Keten bitkimizin lifleri ile tekstil sanayi ilgilenirken, biz tıbbi yönü ile değerlendirirsek; % 30 – 45 oranında sabit yağ ihtiva eder. Bu yağın içerdiği omega doymamış yağ asitleri yanında (ki yüzde 90’ı doymamış yağ asididir.) Küçük bir miktar da doymuş yağ ihtiva eder (palmilik, stearik vs. gibi) Doymamış yağ asitlerinin yüzdesel oranı ise omega 3 % 50, omega 6 % 25, oleik asit % 20 dir. Yani kısacası çok önemli bir bitkisel omega 3 kaynağıdır.
Toz edilmiş keten tohumu, içerdiği müsilaj maddeleri nedeni ile hacminin kırk misli kadar su tutabilir.
Keten tohumunda sabit yağlar, proteinler, karbonhidratlar (müsilaj yapısında), lignanlar bulunur. Sabit yağlar alındığında, protein, karbonhidrattan zengin bir diyetsel lif yapısı geriye kalır.
Keten tohumu, bitkisel omega 3 kaynağı olduğu kadar, aynı zamanda bitkisel hormon olarak da değerlendirilmelidir. Menapoz belirtilerinin azaltılmasında (sebepsiz terlemeler vs.gibi) kullanılabilen önemli bir drogtur.
Kabızlık ve diğer barsak rahatsızlıklarında, gastirit ve enteritlerin semptomlarını gidermede kullanılabilir.
Keten tohumu kullanılırken dikkat edilmesi gereken en önemli konu, direkt toz edilmiş drogu değil, işlenerek keskin tohum çeperlerinden kurtarılmış keten tohumu kullanılmasıdır. Aksi takdirde tohum çeperleri mide-barsak cidarlarına hasar verebilir.
Keten tohumu çok iyi bir diyet ürünüdür. Ancak dediğim gibi, kabuk kısmı ayrılmış granüle edilmiş ürün kullanılmalıdır. Aç karna alınıp, üstüne de su içilirse bu granüller su ile şişer ve olağanüstü bir tokluk hissi yaratır. Aynı zamanda barsaklardaki faydalı bakterilerin çoğalmasını sağlayarak prebiotik etki de göstererek barsak floramızı iyileştirir.
Tohumdan hazırlanacak lapa zona, sedef vs. gibi cilt hastalıklarında da haricen kullanılır. Keten yağı güçlü bir bağışıklık destekleyici üründür. Bu nedenle de çok değerli bir bitkidir. O nedenle ekimi azalan keten bitkimizin üretimini tekrardan canlandırmalıyız. Bu toprakların kadim bir bitkisi olarak Anadolu’muzun birçok yerinde tarımı yapılabilir.
UYARILAR:
-Sabit yağ çabuk bozulabilir, o nedenle renkli şişelerde buzdolabında muhafaza edilmelidir.
-Keten tohumu mutlaka su ile birlikte alınmalı, asla sadece katı granülü susuz tüketilmemelidir. (barsak tıkanmasına sebep olabilir)
-Diğer ilaçlarla birlikte kullanımına dikkat edilmeli, diğer ilaçlardan 45 dakika kadar önce bol su ile alınmalıdır.
Enver OLGUNSOY